Nguồn phóng xạ là gì?

 g tin và Truyền thông Công

Các nguồn phóng xạ, như hình ảnh trong bài, được sử dụng trong nhiều ứng dụng khác nhau trong y học, nông nghiệp, công nghiệp, nghiên cứu và giáo dục. Chúng có kích thước từ vài milimét đến vài centimet. Xem thêm các ví dụ về nguồn phóng xạ . (Ảnh: IAEA)

Nguồn phóng xạ chứa vật liệu phóng xạ của một loại hạt nhân phóng xạ cụ thể (một dạng không ổn định của một nguyên tố phát ra bức xạ), có thể thay đổi tùy theo ứng dụng mà nguồn được sản xuất. Các nguồn này phát ra bức xạ ion hóa, thường ở dạng hạt alpha và beta, tia gamma hoặc bức xạ neutron. Nhấp vào đây để tìm hiểu thêm về bức xạ.

Cho đến những năm 1950, chỉ có các chất phóng xạ có nguồn gốc tự nhiên, chẳng hạn như Radium-226 – một đồng vị của radium được sử dụng để điều trị một số loại ung thư – mới có thể sử dụng. Ngày nay, các chất phóng xạ được sản xuất nhân tạo trong các cơ sở hạt nhân và máy gia tốc, bao gồm Caesium-137, Colbalt-60 và Iridium-192, được sử dụng rộng rãi. Trên toàn thế giới, các nguồn phóng xạ này được sử dụng cho mục đích y tế, công nghiệp, nông nghiệp, nghiên cứu và giáo dục.

Một số ví dụ về ứng dụng của nguồn phóng xạ bao gồm tiêu diệt vi khuẩn trong thực phẩm, khử trùng vật tư và thiết bị y tế, điều trị ung thư và các bệnh khác, lập bản đồ nguồn nước ngầm, kiểm tra tính toàn vẹn của các kết cấu cơ khí và đo mật độ đất cho các dự án xây dựng.

Đọc về việc sử dụng bức xạ ion hóa để diệt trừ sâu bệnh và khử trùng .

Các loại nguồn phóng xạ

Các nguồn phóng xạ bao gồm nhiều loại chất phóng xạ và lượng vật liệu phóng xạ khác nhau.

• Nguồn kín : Một nguồn phóng xạ trong đó vật liệu phóng xạ được (a) niêm phong vĩnh viễn trong một viên nang hoặc (b) liên kết chặt chẽ và ở dạng rắn. Vật liệu phóng xạ được chứa hoặc liên kết trong một viên nang đủ mạnh để ngăn ngừa rò rỉ, đồng thời cho phép phát ra bức xạ ion hóa khi sử dụng có kiểm soát. Các nguồn kín thường có nồng độ vật liệu phóng xạ cao trong một thể tích nhỏ - có kích thước từ vài milimét đến vài centimet. Các máy trị liệu từ xa để điều trị ung thư, cũng như các thiết bị phòng thí nghiệm, chẳng hạn như máy sắc ký khí, máy đếm nhấp nháy lỏng và cân phân tích, có thể chứa các nguồn kín.
• Nguồn không niêm phong : Một nguồn phóng xạ trong đó vật liệu phóng xạ không (a) được niêm phong vĩnh viễn trong một viên nang cũng không (b) được liên kết chặt chẽ và ở dạng rắn. Các loại nguồn này, có thể ở dạng bột, lỏng hoặc khí, được sử dụng trong nghiên cứu sinh học và y học. Trong xạ trị để điều trị ung thư, các nguồn không niêm phong được tiêm hoặc nuốt vào cơ thể với số lượng rất nhỏ để nhắm vào các vị trí, cơ quan hoặc mô cụ thể. Trong công nghiệp, các nguồn không niêm phong được sử dụng để phát hiện rò rỉ như một chất đánh dấu phóng xạ.
• Nguồn không sử dụng : Nguồn phóng xạ không còn được sử dụng và không có ý định sử dụng cho mục đích đã được cấp phép.
• Nguồn mồ côi : Một nguồn phóng xạ không nằm trong phạm vi kiểm soát theo quy định, hoặc là vì nó chưa bao giờ nằm ​​trong phạm vi kiểm soát theo quy định do nhiều lý do lịch sử và kinh tế  hoặc vì nó đã bị bỏ rơi, bị mất, bị thất lạc, bị đánh cắp hoặc bị chuyển giao mà không có sự cho phép thích hợp. Những nguồn này đã từng dẫn đến tai nạn do tiếp xúc với bức xạ .

An toàn và bảo mật nguồn phóng xạ

Một nhóm chuyên gia từ Tổng công ty Năng lượng hạt nhân Nam Phi đã loại bỏ 16 nguồn phóng xạ cao từ các thiết bị y tế không còn sử dụng ở Philippines. Các chuyên gia loại bỏ nguồn đã sử dụng một cơ sở đặc biệt được gọi là "ô nóng di động" để thực hiện hoạt động kéo dài sáu tuần, được tài trợ bởi Quỹ An ninh hạt nhân của IAEA.

Mối quan ngại về việc tiếp xúc với bức xạ ngẫu nhiên, bao gồm trong các ngành tái chế và sản xuất kim loại , và các hành vi cố ý trái phép liên quan đến các nguồn phóng xạ đã dẫn đến việc Hội đồng Thống đốc IAEA phê duyệt Bộ quy tắc ứng xử về An toàn và An ninh của các Nguồn phóng xạ (Bộ quy tắc ứng xử) vào năm 2003. Bộ quy tắc ứng xử và Hướng dẫn bổ sung về Nhập khẩu và Xuất khẩu các Nguồn phóng xạ và Hướng dẫn về Quản lý các Nguồn phóng xạ đã ngừng sử dụng là một văn bản pháp lý không ràng buộc giúp các quốc gia trong  việc phát triển và hài hòa hóa các chính sách, luật và quy định về an toàn và an ninh của các nguồn phóng xạ. Mỗi quốc gia chịu trách nhiệm kiểm soát theo quy định đối với các nguồn phóng xạ, từ sản xuất ban đầu đến xử lý cuối cùng.

Mục tiêu của Bộ luật là giúp các quốc gia giảm khả năng vô tình tiếp xúc với các nguồn phóng xạ hoặc sử dụng các nguồn đó một cách có chủ đích để gây hại. Bộ luật nhằm mục đích ngăn chặn việc tiếp cận hoặc làm hỏng, mất mát, trộm cắp hoặc chuyển giao trái phép các nguồn phóng xạ.

Làm thế nào để tôi có thể nhận biết được nguồn phóng xạ?

Biểu tượng bức xạ ion hóa biểu thị sự hiện diện của bức xạ ion hóa và các nguồn phóng xạ. (Ảnh: IAEA) 

Hầu hết các nguồn phóng xạ được sử dụng và chứa bên trong một thiết bị lớn hơn, được bảo vệ bằng lớp chắn dày. Biểu tượng hình ba lá màu đen, đỏ tía hoặc vàng hoặc các từ “bức xạ” hoặc “phóng xạ” thường được sử dụng trên toàn thế giới để dán nhãn các thiết bị hoặc thùng chứa chứa nguồn phóng xạ.

Nguồn phóng xạ có thể trông vô hại — như một mảnh kim loại nhỏ. Xem ví dụ về nguồn phóng xạ . Các thiết bị phát hiện bức xạ được sử dụng để xác nhận xem một vật thể có phóng xạ hay không.

Tôi phải làm gì nếu tìm thấy nguồn phóng xạ?

Tránh xa các vật có nhãn bức xạ và không chạm vào chúng. Liên hệ với các cơ quan chức năng, chẳng hạn như cảnh sát, ngay lập tức. Nếu bạn cảm thấy không khỏe, hãy đến gặp bác sĩ ngay lập tức và thông báo cho họ biết rằng bạn đã ở gần một nguồn bức xạ tiềm ẩn. Các vết thương do bức xạ có thể trông giống như vết bỏng, nhưng không lành như vết bỏng. Các triệu chứng của phơi nhiễm quá mức bức xạ bao gồm buồn nôn, tiêu chảy và nôn mửa.

Vai trò của IAEA là gì?

Hầu như tất cả các quốc gia trên thế giới đều sử dụng nguồn phóng xạ. Các tia mà chúng phát ra có thể được sử dụng cho nhiều mục đích có lợi, trong y học, công nghiệp và nông nghiệp. Nhưng nếu các nguồn không được kiểm soát đúng cách, chúng sẽ gây ra mối đe dọa cho sức khỏe con người và môi trường. IAEA đang giúp các quốc gia phát triển các hệ thống kiểm soát hiệu quả, an toàn và bảo mật cho các nguồn phóng xạ của họ - từ khi mới sinh ra cho đến khi chết.

• IAEA cung cấp các hệ thống báo cáo  và  thông tin ,  đào tạo  và trao đổi thông tin, dịch vụ đánh giá , bao gồm  Dịch vụ đánh giá quy định tích hợp và hỗ trợ thực hiện  Bộ quy tắc ứng xử về An toàn và An ninh nguồn phóng xạ cùng Hướng dẫn bổ sung.  
• Cơ sở dữ liệu về sự cố và buôn bán của IAEA (ITDB) cung cấp thông tin liên quan đến vật liệu hạt nhân và vật liệu phóng xạ khác bị mất hoặc bị đánh cắp. Bao gồm từ việc buôn lậu và bán vật liệu hạt nhân, đến việc xử lý trái phép và phát hiện ra các nguồn phóng xạ bị mất.  
• IAEA công bố các tiêu chuẩn, khuyến nghị và hướng dẫn về an toàn và bảo mật của các nguồn phóng xạ trong Chuỗi tiêu chuẩn an toàn IAEA và Chuỗi an ninh hạt nhân có liên quan .
• IAEA hỗ trợ các quốc gia áp dụng các tiêu chuẩn, khuyến nghị và hướng dẫn, cũng như phối hợp với các sáng kiến ​​song phương hoặc đa phương khác.
• IAEA hỗ trợ các quốc gia trong việc quản lý các nguồn phóng xạ kín đã ngừng sử dụng bằng cách cung cấp tài liệu tham khảo và hướng dẫn kỹ thuật , học trực tuyến , đào tạo thực hành và dịch vụ đánh giá về quản lý an toàn các nguồn phóng xạ đã ngừng sử dụng.
• IAEA cũng hỗ trợ các quốc gia triển khai các công nghệ an toàn và tiết kiệm chi phí để thu hồi, xử lý và lưu trữ các nguồn phóng xạ.

 

Bài viết này được xuất bản lần đầu vào ngày 10 tháng 1 năm 2024